تصمیم کبری

چرا کتابخانه مجلس تصمیم گرفت تصاویر بیش از سی و پنج هزار نسخه خطی و سنگی مجلس شورای اسلامی را به مراکز پژوهشی کشور واگذار کند.

پس از سه سال تلاش به کمک دوستان بخش فنی کتابخانه مجلس و با حمایت بخش های اداری، توانستیم نسخ خطی کتابخانه را در بخش رسان، آذرسا و همین طور کتابخانه دیجیتالی مجلس شورای اسلامی (وابسته به کنسرسیوم محتوای ملی) روی اینترنت قرار دهیم.
با این حال برای مؤسسات بزرگ پژوهشی دو مشکل وجود داشت:‌ نخست آن که سرعت پایین اینترنت امکان دستیابی به همه نسخ را در زمان کم امکان پذیر نمی کرد. دوم آن که ممکن بود بعدها با یک تصمیم این نسخه از دسترس خارج شود.
به همین دلیل برخی از مؤسسات پژوهشی بزرگ تقاضا داشتند تا تصاویر دیجیتالی نسخه های مجلس در اختیار آنان گذاشته شود.
در این زمینه با ریاست محترم مجلس شورای اسلامی صحبت شد و ایشان اجازه دادند این تصاویر در اختیار چند موسسه قرار داده شود.
در نامه کتابخانه به ایشان آمده بود:
درخواست کتابخانه این است که اگر حضرت عالی صلاح می دانید، تصاویر نسخ را در اختیار مراکز مهم پژوهشی و کتابخانه ای کشور قرار داده و فضای تازه ای را در ایجاد تعامل مثبت با خواستاران و کاربران این نسخه ها که معمولا از دانشجویان، اساتید دانشگاه‌ها و حوزه های علمیه هستند ایجاد کنیم.
ایشان مرقوم فرمودند: موافقم اقدام نمایید.
از جمله این مراکز مؤسسه دارالحدیث قم بود که با هدایت حضرت حجت الاسلام و المسلمین ری شهری اداره می‌شود. ایشان در نامه شان نوشته بودند: تلاش های ارزنده، صادقانه، و فرهنگ دوستانه حضرت عالی را در دوران تصدی ریاست کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ارج می‌نهیم. بی شک حمایت، وسعت نظر و فرهنگ دوستی ریاست محترم مجلس شورای اسلامی، جناب آقای دکتر لاریجانی را در این موفقیت های نمی توان پنهان کرد. چنان که می دانید مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در سال 1389 مرکز بین المللی مخطوطات را راه اندازی کرده که مراحل اولیه شکل گیری خود را سپری می‌کند. این مرکز جهت تقویت و گسترش خود که می‌تواند در نشر فرهنگ تشیع و نیز حوزه های علمیه سودمند باشد، نیازمند کمک و حمایت مراکز پیش رو در امر مخطوطات است. کتابخانه مجلس شورای اسلامی که یکی از گنجینه های ذی قیمت در حوزه مخطوطات است، و در دوره ریاست شما گام های بلندی در این عرصه برداشته است، می تواند سهم وافری در تقویت این مرکز داشته باشد. از این رو دستور فرمایید تصویر مخطوطات و کتابهای چاپ سنگی کتابخانه مجلس شورای اسلامی در اختیار مرکز بین المللی مخطوطات اسلامی قرار گیرد.
جناب آقای زاهدی ریاست محترم کتابخانه آستانه قدس رضوی هم چنین نوشتند: با توجه به نیاز مراجعان و تقاضای آنان برای دستیابی به نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه ارجمند مجلس شورای اسلامی، لطفا دستور فرمایید در صورت امکان تصاویر نسخ یاد شده، در اختیار آقای حکم آبادی نماینده کتابخانه مرکزی آستان قدس قرار گیرد.
مدیر مؤسسه آل البیت (ع) در قم نیز نوشتند: از آنجایی که مؤسسه آل البیت (ع)‌ در زمینه تحقیق متون و تراث شیعه فعالیت می کند نیازمند تصاویر نسخ خطی کتابخانه مجلس است. در صورت امکان لطف کرده تصاویر نسخ خطی و چاپ سنگی آن کتابخانه را بریا استفاده پژوهشگران موسسه در اختیار قرار دهید.
جناب آقای طارمی از بنیاد دایره‌ المعارف اسلامی نیز نوشتند: مستحضرید بنیاد دایره المعارف اسلامی از مراکز معتبر پژوهشی در حوزه مطالعات تاریخ تمدن و فرهنگ و معارف جهان اسلام است و با بیش از یک صد و بیست عضور هیأت علمی و مشارکت جمع زیادی از محققان و استادان، دانشنامه جهان اسلام را در ترازوی علمی منتشر می کند…. درخواست همکاران علمی این مرکز آن است که از کتابخانه مجلس که با همت و مدیریت جناب عالی رونقی فوق العاده یافته است، بهره بیشتری برده شود. لذا چنانچه موافقت فرمایید نسخه ای الکترونیک از کتابهای خطی و چاپ سنگی آن کتابخانه در اختیار این بنیاد قرار گیرد، همه اعضای این مجموعه را رهین لطف خود ساخته اید.
جناب آقای بجنوردی نیز مرقوم فرمودند: مستحضر هستید که مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در ارتباط با تدوین دایره المعارف بزرگ اسلامی، دایره المعارف خلیج فارس، دانشنامه ایران، دانشنامه تهران، دانشنامه زبانها و گویشهای ایرانی، دانشنامه فرهنگ عامه ایران، و نیز تدوین تاریخ جامع ایران و جغرافیای جامع ایران، فهرستوراه کتابهای فارسی، فهرست مقاله های فارسی و نیز تدوین تاریخ و فرهنگ کرد و کردستان، تاریخ و فرهنگ آذربایجان، نیاز مبرم به منابع تحقیق دارد واز جمله نیاز ما به تصاویر دیجیتالی کتابهای خطی و کتابهای چاپ سنگی کتابخانه مجلس شورای اسلامی بسیار ضروری بوده و چنان چه لطف نمایید و دستور دهید که یک نسخه از تصویر دیجتیالی منابع مذکوردر اختیار مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی قرار گیرد موجب امتنان خواهد بود.
جناب آقای ایرانی مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب هم نوشتند: خواهشمند است دستور فرمایید تصویری از نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه در اختیار این موسسه قرار گیرد. بدیهی است که این نسخه ها فقط برای تحقیق و پژوهش مصححان و محققان نسخ خطی استفاده خواهد شد.
سرور ارجمند جناب حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی پس از ارسال هارد تصاویر دیجیتالی نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه مجلس نامه ای به عربی نوشتند که گزارش آن چنین است:‌ در طول سالها، به دلیل شرایط سختی که کتابخانه ها ما برای واگذاری تصاویر نسخ داشتند، مراکز علمی ما در دسترسی به مخطوطات سلف صالح و علمای ماضین گرفتار سختی‌های فراوان بودند. اقدام شما در گرفتن تصاویر و آثار موجود در کتابخانه مجلس، متناسب با فضای علمی موجود در دنیای امروز، اقدامی شایسته و پربار است، چنان که واگذاری این تصاویر به ما، شایسته سپاسگزاری و درود فراوان ماست. روشن است که حمایت های ریاست محترم مجلس شورای اسلامی جناب آقای دکتر لاریجانی در این زمینه، چنین ثمری را در عرصه فرهنگ داشته است. توفیق بیشتر شما را در اعلای کلمه دین حنیف و مذهب حقه خواستاریم.
آقای ایرانی پس از ارسال هارد حاوی تصاویر نسخ خطی و چاپ سنگی نوشتند:
به عرض عالی می‌رساند. تحفه گرانقدر تصاویر نسخ خطی آن کتابخانه جلیل القدر عزّ وصول بخشید، اینجانب که نزدیک 20 سال است با کتابخانه‌های داخل و خارج سر و کار دارم و برای دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند به احیای متون فارسی و عربی و شیعی، تصاویر نسخ خطی را درخواست می‌کنم، بیش از مراکز دیگر، دشواری‌ها و مشکلا متقاضیان و محققان را می‌دانم. می‌دانم که بزرگان ما در فهرست‌نویسی و نسخه‌شناسی نسخ خطی در کتابخانه‌های ایران و شبه قاره و ترکیه و ماوراء‌النهر و آمریکا و اروپا چه مشقت‌ها کشیده و خون دل‌ها خورد‌ه‌اند، به امید آنکه روزی دلسوزی، کمر همّت بر میان بندد و گرد محجوریت و غبار نسیان از پیشانی این نسخه‌ها بزداید تا برگی از تاریخ فرهنگ کشور خود را روشن سازد. چه بسیار متونی که با بافت شدن نسخه‌ای دیگر ـ به برکت سرانجام رسیدن فهرست‌نویسی برخی کتابخانه‌ها، از جمله کتابخانه مجلس شورای اسلامی ـ دوباره تحقیق و تصحیح منتشر شد و صفحه‌ای بر دانشنامه بی‌بدیل ایرانیان افزود. دریعا که هنوز بسیاری از کتابخانه، راه فهرست‌نویسی آثار خود را به نیمه رسانده‌اند و با آهنگی کند حرکت می‌کنند. اقدامات مدیریت اخیر کتابخانه مجلس شورای اسلامی نشان داد که می‌توان به اعتلای پژوهش و دانش و فرهنگ مکتوب کشور امیدوار بود. کشور ایران دارای ظرفیت‌ها، استعدادها و پتانسیل‌های بالایی است، منتها عشّاق این وادی بعضاً چون ماهی در بحر مرارت و جهالت جمعی حیرانند و منتظرند تا کسی دستشان را بگیرد و یاریشان دهد. مگر نباید مواد پژوهش را برای پژوهشگر فراهم ساخت؟ مگر نسخه‌های خطی جزء اموال عمومی، ملّی و یا وقفی نیستند؟ مگر نظر واقف جز بهره‌وری احسن از موقوفه نبوده است؟ مگر متولیان کتابخانه‌ها، وظیفه ندارند که تصاویر نسخ خطی را به نحو مطلوب برای استفاده در اختیار محققان قرار دهند؟ پس چرا دریغ می‌ورزند و به بخل گنجوری متّصف می‌شوند و شرط و شروط عجیب و غریب می‌گذارند؟! گروهی به بهانه نفیس بودن از دادن لوح فشرده تصویر نسخه امتناع می‌ورزند یا می‌گویند قرار است خودمان چاپ کنیم که نکرده و نمی‌توانند. گروهی ضمن خواستن معرفی‌نامه از متقاضی، شرط می‌کنند که یک چند نسخه را پس از چاپ برای کتابخانه باید بیاورد. گروهی بر این نظرند که اگر می‌خواهید چاپ عکسی بکنید 100 تا 200 نسخه باید هدیه بدهید و بعضاً تقاضای سفته و چک تضمین می‌کنند و گروهی …! با این وصف، عالمی کاردان به صحنه آمد، کسی که خود تلخی تمام مرارت‌های فوق‌الذکر را چشیده بود. بارها برای گرفتن میکروفیلم یا تصویر نسخه‌ای از رئیس کتابخانه «نه» شنیده بود. حال که در میدان کار گام نهاده و خود را پشتگرم به مقام عالی ریاست مجلس شورای اسلامی، آقای دکتر لاریجانی می‌داند، به مصداق حدیث «الا إنّ فی ایام دهرکم نفحات ألا فعترّضوا لها» دم غنیمت شمرد و پا را بر رکاب توسن تیزتاز خود فشرد، سه شیفت تمام نسخه‌ها را تصویر کرد، آنچه از نسخ فهرست نشده بود با دعوت کردن جمعی از فهرست‌نویسان متبحّر از قم و تهران بسیج کردن ایشان کار را به سرانجام رساند و چه زود جشن اتمام فهرست‌نویسی را اعلام نمود. تصاویر نسخ را روی خط اینترنت گذاشت و متون بسیاری را به چاپ رساند. آنچه دکتر جعفریان کرد، این بود که سدّ سکندری بخل گنجوری را شکست، دیگران را رهنمون کرد که از قافله ابتکارات او عقب نمانند، بعضی دست به کار شدند و برخی دیگر همچنان بر رأی باستانی خود پای می‌فشارند و تجدید روشن نمی‌کنند. حسن ختام کار وی چیزی بود که همه را غافلگیر ساخت، وقتی شنیدم که قصد سپردن تصاویر تمامی نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس را به مراکز علمی ذیربط، مؤسسات پژوهشی و کتابخانه‌ها دارد. بهت زده شدم و باور نکردم که چنین جرأت و جسارت و شهامتی داشته باشد آفرین بر دکتر لاریجانی که اعتماد کرد بر چنین رادمرد کاردانی، با چنین انتخابی و او هم از تمام امکانات و ظرفیت‌های موجود استفاده نمود و کوشش بسیاری از محققان را مرهون فداکاری‌های خود کرد باشد که همگان درس گیرند و عطا و بخشش ایرانی مسلمان را به رأی العین ببینند و عبرت بگیرند که تاریخ نشان داده است شکوفایی تمدن اسلامی مدیون کسانی بوده که دانا و کاردان بوده‌اند و به شایستگی مدیریت کرده‌اند. مدیران لایقی که با قوت از بالا حمایت شده‌اند و مورد اعتماد کامل بوده‌اند و به شایستگی مدیریت کرده‌اند. مدیران لایقی که با قوت از بالا حمایت شده‌اند و مورد اعتماد کامل بوده‌اند و در خدمت کردن به خادمان علم از هیچ کوششی دریغ نورزیده‌اند. باید دستمریزاد گفت به حجت‌الاسلام دکتر جعفریان که با این خدمات ارزنده، تابوهایی را شکست و به دست خود یادگارهایی به یاد ماندنی به جای گذارد و نقطه عطفی شد در مدیریت کتابخانه مجلس شورای اسلامی، خدایش توفیق روز افزون دهاد.

***
اکنون کتابخانه مجلس خوشحال است که توانسته رضایت مدیران مراکز پژوهشی کشور را فراهم کند. این بهترین هدیه برای ماست.